Αρχοντία Καθάριου

Νηπιαγωγός – Ειδική Παιδαγωγός, ΜΠΣ Ψυχοπαιδαγωγική της Ένταξης, ΑΠΘ

Εν όψει του επικείμενου συνωστισμού των δημοσιευμάτων και συζητήσεων για την ποινικοποίηση (νόμος 4332/2015) και όχι μόνο του φαινομένου της σχολικής βίας ή αλλιώς bullying, νιώθω την ανάγκη να μοιραστώ κάποιες διαπιστώσεις για το πόσο αντιφατική κοινωνία είμαστε αλλά και θέσεις μέσα από τη δουλειά μου με τα παιδιά, πώς μπορούμε να τα εκπαιδεύσουμε σε δεξιότητες για την κοινωνική επάρκεια τους στο τώρα και για το αύριο.
Κάνουμε λεκτικές επιθέσεις μίσους  λοιπόν και απειλούμε στα κοινωνικά δίκτυα όποιον μας θίξει με μία διαφορετική άποψη από τη δική μας, αλλά στον αντίποδα συμβουλεύουμε τα παιδιά μας να μιλάνε με επιχειρήματα και αβρότητες. Κάνουμε λαϊκά δικαστήρια για ανθρώπους και υποθέσεις που δε γνωρίζουμε και δεν έχουμε δεδομένα, ενώ το κοινωνικό πείραγμα που αφορά συμπεριφορές μεταξύ των παιδιών καταγράφεται στην αναπαράσταση μας ως bullying. Τσουβαλιάζουμε απόψεις και θέσεις που δεν ταξινομούνται στο ρεπερτόριο των αντιλήψεων περί δικαιωμάτων και κοινωνικής ισότητας ως δημοκρατικές και διαγράφουμε όποιον επιχειρεί να συζητήσει με επιχειρήματα που μας δυσκολεύουν. Υπερασπιζόμαστε θεωρητικά την τύπου “γιατί όχι;” ισότιμη κοινωνική λειτουργία των ανθρώπων με νοητικές και κινητικές αναπηρίες ενώ ταυτόχρονα τους επιδεικνύουμε την απαξιωτική συμπόνια μας. Πάμε στα γήπεδα και αφηνιάζουμε αλλά δε γράφουμε τα παιδιά μας στο ποδόσφαιρο γιατί παραείναι “μπρουτάλ”, λαϊκό άθλημα.

Τα συμβουλεύουμε από μικρά να αγαπάνε “Οόλαα τα παιδάκια”. Να μην κοροϊδεύουν τον Κωστάκη όταν παίζουν, αφού αυτός “ο καημένος” δε ξέρει να παίζει..(!) Αλλά, ΑΝ τολμήσει και τους πειράξει, τότε μάλιστα “να τον κανονίσουν”, δε θα γίνουμε και κορόιδα, η ζωή είναι σκληρή, πρέπει να μάθει το παιδί να αυτοπροστατεύεται. Σωστότατο, αλλά πώς; Και αν δεν μπορέσει το παιδί να τα βγάλει πέρα μόνο του, πρέπει να προστρέξει σε έναν ενήλικα να “κανονίσει” τον Κωστάκη και όλο το σόι του. Γιατί φαίνεται ότι δεν έχουν αρχές σαν οικογένεια, το παιδί “είναι όπως μάθει από το σπίτι του”. Το φαινόμενο της ηθικής με τους διπλούς και αντιφατικούς κανόνες τσακ – μπαμ σε μία πρόταση. Στο σχολείο, ζητάμε τα παιδιά να μάθουν τρόπους και κανόνες ενώ στο σπίτι δεν εφαρμόζουμε καμία φυσική συνέπεια της αληθινής ζωής (ποιος ακούει τώρα τη γκρίνια του μικρού δυνάστη… άσε που μπορεί να του δημιουργήσουμε και ψυχολογικά), ώστε να τροποποιήσουμε συμπεριφορές και να βοηθήσουμε το παιδί να νιώσει ασφαλές μέσα από τις φυσικές νόρμες της ζωής. Ναι, με τα σεβαστά θέλω του αλλά και με τους περιορισμούς μας στον τρόπο που τα διεκδικεί, όταν η συμπεριφορά του υπερβαίνει τα όρια της ομαλής κοινωνικής λειτουργίας.

Ζούμε σε μία κοινωνία με τρομερές αντιθέσεις, μία κοινωνία που εύκολα θεωρητικοποιεί ανθρωπιστικές ιδέες και κοινωνική αλλαγή αλλά στην ουσία τις υπονομεύει με τις πράξεις της, συνειδητά ή ασυνείδητα, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Πώς να συμβαδίσει ο πολιτικός ορθολογισμός χέρι – χέρι με την ανταγωνιστικότητα στη ζωή; Αρκούν τα νομοθετήματα για να αλλάξει η κοινωνία;

Όλα με τις κοινωνικές δεξιότητες, υπόκεινται στις σωστές αναλογίες της ουδετερότητας, αυτό προτείνουν οι πάσης φύσεως ειδικοί (και κάποιοι «πανεπιστήμονες»), ενώ οι γονείς αισθάνονται ανεπαρκείς που δεν το πετυχαίνουν. Και πως να το καταφέρουν άλλωστε αφού αυτό είναι νομοτελειακά παράδοξο για την ανθρώπινη φύση. Επειδή μιλάμε για σχολική βία, είναι σημαντικό να καταλάβουμε επιτέλους ότι ειδικά στις ηλικίες της προσχολικής και πρωτοσχολικής βαθμίδας οι περισσότερες συγκρούσεις είναι το σύνηθες, το φυσιολογικό και όχι η απόκλιση μέσα στο σχολείο!

Αυτή την εβδομάδα τα σχολεία θα γεμίζουν “πρότζεκτς”, προβολές, διακηρύξεις κατά της βίας των ανηλίκων. Αλλά κανένας δεν θα ασχοληθεί με τον μοναχικό μαθητή, ούτε με το τι υπάρχει πίσω από τις κόντρες των παιδιών. Κανείς (σχεδόν κανείς) εκπαιδευτικός δε θα ασχοληθεί με κάποιο σχέδιο για τη βιωματική εκπαίδευση των παιδιών και για παιδαγωγικές παρεμβάσεις ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΔΙΑΛΛΕΙΜΑ. Αφού μόνο σε αυτό το γήπεδο της αληθινής ζωής με τα αντίθετα της και της δυσκολίες της, θα προπονηθεί το παιδί να λύνει προβλήματα στις σχέσεις του, θα αποκτήσει αυτό που λέμε “κοινωνική επάρκεια”. Όταν καλείται να αναγνωρίσει μια πραγματικότητα που το αφορά, να αντιμετωπίσει γρήγορα και αποτελεσματικά μία σύγκρουση είναι σαν να λύνει το πιο δύσκολο πρόβλημα. Εκπαίδευση είναι η λύση και όχι νουθεσίες, ούτε δικαστήρια μέσα στο σχολείο. Κανείς δεν μαθαίνει να συμμορφώνεται αν του το πούμε εμείς αλλά μόνο αν αυτό που θα πούμε του “ταιριάζει”. Για τα παιδιά, αυτό ισχύει διπλά. Απλά είναι τα πράγματα στην αφετηρία τους αρκεί να σκεφτούμε με όρους πραγματικότητας. Κάποιες φορές έχω την αίσθηση ότι θέλουμε να ξεχάσουμε όχι μόνο “πως” αλλά και το “πώς” υπήρξαμε παιδιά.

Η διαχείριση των συγκρούσεων των μικρών παιδιών είναι πιο δύσκολη και απαιτητική ευθύνη για ένα γονιό από ότι για έναν επαγγελματία εκπαιδευτικό. Και αυτό είναι μια μεγάλη συζήτηση. Αν όμως αντισταθούν οι γονείς στο να εμπλακούν στις κόντρες τους από τη νηπιακή ακόμη ηλικία, αν δοκιμάσουν να βάλουν τα παιδιά τους στη σέντρα με ελεύθερο παιχνίδι, δράση με συνομηλίκους, ομαδικά αγωνιστικά αθλήματα θα έχουν κάνει ένα μεγάλο βήμα για την κοινωνική τους εκπαίδευση και την αυτονόμηση τους. Δεν αρκεί να είμαι κοινωνικός, πρέπει να μάθω να το αξιοποιώ σε συνθήκες απαιτητικές. Έτσι θα δώσουμε την ευκαιρία να δυναμώσουν την ταυτότητα τους οι συνεσταλμένοι και οι αδύναμοι ενώ παράλληλα ως φυσική συνέπεια θα μειωθεί και η εξουσία των “νταήδων” στις παρέες.
Για να μην παρεξηγηθώ τονίζω ότι η ασφάλεια των παιδιών είναι ο αδιαπραγμάτευτος όρος που θα τεθεί από τον ενήλικα. Αλλά μέχρι εκεί.

Τέλος, για όσο αφορά τα νέα νομοθετήματα κατά της σχολικής βίας, φοβάμαι ότι η ποινικοποίηση της σύγκρουσης και μιας γκάμας ανθρώπινων συμπεριφορών μέσα στο σχολείο σε συνδυασμό με το εύρος του φαινομένου εκτός του ότι είναι μεγάλη αντίφαση θα δημιουργήσει συνθήκες για κατασταλμένους, άβουλους, ανάπηρους συναισθηματικά ανθρώπους. Χρειάζεται προσοχή στο τι ορίζουμε ως σχολική βία. Επίσης υπάρχει η επικινδυνότητα να στοχοποιηθούν αδιάκριτα κάποια παιδιά στο όνομα της “μη στοχοποίησης των διαφορετικών”. Υπάρχει κίνδυνος να γεμίσουμε με πολωτικές και καταστροφικές για το μέλλον των παιδιών ταμπέλες του δραματικού σχήματος “θύτης – θύμα”.

Υ.Γ. Οι παραπάνω απόψεις αφήνουν απέξω ψυχιατρικά και αναπτυξιακά προβλήματα παιδιών, για τα οποία απαιτείται άλλη διαχείριση και συγκεκριμένο πλαίσιο αξιολόγησης και αντιμετώπισης.