Αρχοντία Καθάριου

Νηπιαγωγός – ΜΠΣ «Ψυχοπαιδαγωγική της ένταξης» ΑΠΘ

Μια παιδαγωγική προσέγγιση του θέματος, μια άποψη  με έλλογα ερωτηματικά και αστερίσκους που βλέπει συνθετικά την νέα κοινωνική πραγματικότητα και επιχειρεί να εξετάσει το πώς παντρεύεται αυτή η δυναμική τάση με την εκπαίδευση των παιδιών μας.

Το πεδίο της τεχνολογίας και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, με αυτήν σαν αντικείμενο, είναι αδιαμφισβήτητα μια νέα ισχυρή τάση η οποία πλέον έχει και διαστάσεις μαζικής υπερπροσφοράς και κατανάλωσης. Παντού ακούμε για προγράμματα τεχνολογίας, εργαστήρια με αντικείμενο την τεχνολογία ή τη ρομποτική. Από την άλλη, τα παιδιά από τις πολύ μικρές ηλικίες δείχνουν ένα έντονο ενδιαφέρον για τις ηλεκτρονικές συσκευές και η εξοικείωση μαζί τους είναι σαν να υπάρχει μια νομοτελειακή σχέση του αντικειμένου με την ύπαρξη και τη λειτουργία τους.

Τι συμβαίνει αλήθεια; Το σίγουρο είναι ότι οι επιθυμίες προκύπτουν από την ανθρώπινη ανάγκη, ο άνθρωπος δηλαδή επιθυμεί να μάθει εκείνο που έχει νόημα για εκείνον.

Η νέα κοινωνική πραγματικότητα ορίζει τη χρήση της τεχνολογίας όχι μόνο σαν θεμελιώδη δεξιότητα επιβίωσης και αυτονομίας, αλλά και ως προσόν που δίνει στο άτομο ταυτότητα, ενώ αποτελεί και προϋπόθεση κοινωνικής ένταξης στις ομάδες των συνομηλίκων.

Είμαι συνεργάτιδα της Τίνας Μιναρετζή εδώ και 5 χρόνια. Όταν πρωτοήρθε στο σχολείο, μου έδειξε τότε την πρώτη της δουλειά, ένα website για μικρά παιδιά. Παρότι λοιπόν κι εγώ όπως αρκετοί της γενιάς μου ανήκω στους «μετανάστες» ή καλύτερα στους «τουρίστες» του πεδίου, σε σχέση με τις νέες γενιές των «ιθαγενών» σ’ αυτήν, δε σας κρύβω ότι εντυπωσιάστηκα από το δημιούργημα της: ένα ηλεκτρονικό μαθησιακό περιβάλλον, νοικοκυρεμένο, με γνωστικές περιοχές έτσι όπως ένα curriculum θα προέβλεπε, με διαβάθμιση δυσκολίας και κατηγοριοποίηση έργων ανάλογα με την ηλικία. Είδα σεβασμό στο παιδί και παιδαγωγική προσέγγιση από έναν άνθρωπο που δεν είχε σχέση με την παιδαγωγική, αλλά όπως φάνηκε στην πορεία είχε και έχει με τη διδακτική. Γιατί μόνο όταν υπάρχει προβληματισμός για το τι και το πώς θα διδάξω υπάρχει προϋπόθεση για καλλιέργεια της γνώσης.

Αναδρομή της δουλειάς  μας

Στη συνέχεια δημιουργήσαμε από κοινού ένα πρόγραμμα παιχνιδιού σε θεματικές ενότητες που τα παιδιά είχαν διδαχθεί στην τάξη. Είδαμε ότι τα  παιδιά επέκτειναν και γενίκευαν τη γνώση. Όταν λέμε γενίκευση εννοούμε ότι το παιδί συνδέει τις νέες γνώσεις και με άλλες εκφάνσεις της ζωής του σε άλλα πλαίσια, με άλλες απαιτήσεις. Το τεχνολογικό εργαλείο δηλαδή το tablet ήταν για τα παιδιά μοχλός κινητοποίησης και έκφρασης, αφού πριν τη χρήση του εργαλείου και την εκτέλεση έργων στο tablet , προηγούνταν δραματοποίηση και ομαδικές δραστηριότητες παιχνιδιού. Το πρόγραμμα ενίσχυσε τα συνεσταλμένα παιδιά αφού με κίνητρο το τεχνολογικό εργαλείο  συμμετείχαν στη δραστηριότητα έκφρασης και ρόλων που προηγούνταν. Στη συνέχεια εξελίξαμε το περιεχόμενο συνδέοντας το όχι μόνο με μαθησιακές ενότητες αλλά και με παιδαγωγικούς στόχους. Δημιουργήσαμε δείκτες αξιολόγησης, όπως η συνεργασία, η λεκτική αλληλεπίδραση, ο συλλογισμός κ.α.

Τη φετινή χρόνια εισάγαμε τη ρομποτική και την τεχνολογία σε συνδυασμό με τη γενικότερη μεθοδολογική προσέγγιση του σχολείου μας.

Ποια είναι αυτή;

Τα δικά μας παιδιά εργάζονται όχι μόνο στη μεγάλη ομάδα (ο γνωστός κύκλος, βλ. παρεούλα), όπου συνηθίζεται να μιλούν ένα-δυο παιδιά και τα άλλα να είναι αμέτοχα (για τους δικούς του λόγους φυσικά το καθένα), αλλά δουλεύουν έργα που τους ανατίθενται και επιλύουν προβλήματα σε μικρές ομάδες. Κρίνουν, συγκρίνουν, επιχειρηματολογούν, κάνουν λεκτικά debates, καταλήγουν σε συμπεράσματα και τα παρουσιάζουν στις άλλες ομάδες. Εκπαιδεύονται να αναπτύξουν τις δικές τους συλλογιστικές στρατηγικές. Η μάθηση για εμάς δε φυτεύεται, καλλιεργεί τον εσωτερικό σπόρο με την τεχνογνωσία των εκπαιδευτικών.

Μ’ αυτή τη λογική θέλαμε το εργαστήριο της ρομποτικής να μην ήταν μια αποσπασματική δράση, αλλά κομμάτι της καθημερινής εκπαιδευτικής μας λειτουργίας και σε μια σχέση συνέργειας  και συνέχειας μ’ αυτήν για να έχουμε  αποτέλεσμα.

Και πόσο πιο ιδανικό πεδίο για να αναπτύξεις τη δημιουργική σκέψη από το χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας; Ειδικά η ρομποτική  και οι  φυσικές  επιστήμες είναι ωραιότατα «γήπεδα» για διδακτική διαμέσου των σεναρίων και της επίλυσης προβλήματος. Κι εδώ θα σταθώ στο σημαντικό ρόλο του εκπαιδευτικού μέσα από τη δική μου παιδαγωγική προσέγγιση, ειδικά των τελευταίων χρόνων της δραστηριότητάς μου, η οποία μ’ έβαλε μέσα από τις ερευνητικές και ακαδημαϊκές υποχρεώσεις μου σε αρκετές τάξεις σχολείων και ειδικά νηπιαγωγείων. Στα σχολεία μας δεν υπάρχει επίλυση προβλήματος στο πεδίο της διδασκαλίας και στην εφαρμογή των αναλυτικών προγραμμάτων, δεν υπάρχουν επεξεργασία και στρατηγικές του παιδιού, μόνο manuals για το σωστό και το λάθος. Δεν υπάρχει ελιγμός, διαχείριση, ανάπτυξη συζήτησης. Είναι άλλο θέμα  το ότι σαν δάσκαλος  θέλω  και πρέπει να διδάξω και  άλλο να στριμώξω το παιδί στον τρόπο που συλλογίζεται. Τι κρίμα όμως, ο σύγχρονος ορισμός της μάθησης εμπεριέχει την επίλυση προβλήματος κι εμείς επιμένουμε να λειτουργούμε από το νηπιαγωγείο ακόμα με τρόπο άκαμπτο και μηχανιστικό.

Ο εκπαιδευτικός που αξιοποιεί προς όφελος του παιδιού τη διδακτική δραστηριότητα είναι εκείνος ο οποίος με τον τρόπο που οργανώνει το «μάθημα» δεν υπάρχει το δίπολο «σωστό-λάθος». Δε δίνει έτοιμες λύσεις. Δίνει  πληροφορίες, τρόπους, μέθοδο ώστε να φτάσει το παιδί στην απάντηση μέσα από τις δικές τους στρατηγικές. Αυτήν είναι η δική μας παιδαγωγική προσέγγιση.

Το θέμα φυσικά δεν είναι μόνο πώς θα εκμαιεύσουμε ερωτήσεις και απαντήσεις, αλλά πού θα τις πάμε αυτές, τι θα κάνουμε μ’ αυτές.

Υπάρχει  θεωρία η οποία ξεκίνησε από την διερεύνηση της δημιουργικής σκέψης στην Αγγλία και προχώρησε σε εμπειρικά σημαντικά δεδομένα μετά από 15 χρόνια ερευνητικής εργασίας. Ονομάζεται possibility thinking (σκέψη των πιθανοτήτων).

Τι είναι αυτό; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει στο κέντρο της τις απόπειρες ερμηνείας από τα ίδια τα παιδιά, ξεκινώντας από ερωτήσεις του «τι είναι αυτό» μέχρι το «τι θα μπορούσε να γίνει αν;», καθώς και υποθέσεις δημιουργικής φαντασίας, όπως «ας κάνουμε τάχα ότι αυτό είναι…». Έχει κατηγορίες ερωτήσεων και απαντήσεων (π.χ. ερώτηση περιορισμένων πιθανοτήτων-ερώτηση μεγάλου εύρους πιθανοτήτων) και ενδυνάμωση μέσω σεναρίων με παρέμβαση του εκπαιδευτικού (μοντέλο του Cremin et al.,2006).

Πως θα μπορούσε κανείς να ορίσει μία  δημιουργική μαθησιακή δραστηριότατα σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία;

Με τα εξής χαρακτηριστικά:

• Υποκειμενικότητα (το παιδί ως υποκείμενο)
• Χειραφέτηση
• Δουλειά από κάτω προς τα πάνω
• Συμμετοχικότητα
• Διαφωνία
• Δράση
• Ανταλλαγή ιδεών
• Αυτή είναι και η δομή ενός μαθήματος τεχνολογίας

Αυτός ο τρόπος βοηθά τον μαθητή να φτιάξει δικές του στρατηγικές στη μαθησιακή διαδικασία και η τεχνολογία δεν γίνεται να διδάσκεται αλλιώς.

Διάκριση με το διαδίκτυο

Το διαδίκτυο συνιστά  άλλο θέμα του πεδίου μέσα στο οποίο συζητάμε. Σε όλες τις μορφές εθισμού, ότι και αν αφορά αυτός, όπως το διαδίκτυο ή τη χρήση ουσιών ή τα θέματα διατροφής, έχει διαπιστωθεί ότι είναι καταλυτικός παράγοντας η οικογένεια σε συνδυασμό και με άλλους βιολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Όμως αυτό που θα μπορούσα να πω εγώ με σιγουριά από τη θέση του εκπαιδευτικού προσχολικής ηλικίας είναι ότι η ανθρώπινη αλληλεπίδραση στα παιδιά και στα πρώτα χρόνια της ζωής τους είναι δείκτης ανάπτυξης. Οι εμπειρίες διαμορφώνουν τον εγκέφαλο, ο εγκέφαλος είναι ένα προσαρμόσιμο όργανο και οι δομές του χτίζονται μέσα από τις αλληλεπιδράσεις των παιδιών και ειδικά με συνομήλικους.

Μετάφραση: το παιχνίδι και η επικοινωνία μεταξύ των παιδιών πρέπει  να βρίσκεται στην κορυφή της ιεράρχησης των αναγκών του. Και φυσικά θα μπορούσε αυτό να συμβεί ΚΑΙ μέσα από ομαδικά προγράμματα τεχνολογίας ή ρομποτικής  αλλά όχι μόνο μέσα από αυτά. Το μη δομημένο ελεύθερο παιχνίδι είναι ανεκτίμητης αξίας αγαθό για το παιδί της προσχολικής ηλικίας.

Σωστοί επαγγελματίες και αναγνώριση τους από τους γονείς με ποιοτικά απλά κριτήρια

Μέσα από την εμπειρία λοιπόν αυτής της δουλειάς και της  συνεργασίας, από τους προβληματισμούς, τις δοκιμές, τους πειραματισμούς και την αξιολόγηση, διαμορφώθηκε και η άποψή μου για το ζήτημα της τεχνολογίας στο σχολείο, είτε αυτή διδάσκεται ως αντικείμενο, είτε αποτελεί το μέσο για διδασκαλία. Σε κάθε περίπτωση η κοινή συνιστώσα, ο παρονομαστής πρέπει να είναι η παιδαγωγική. Παιδαγωγική δεν εννοώ μια τρυφερή προσέγγιση για τα παιδιά (γιατί συνηθίζεται και αυτό από μόνο του να το λέμε παιδαγωγική προσέγγιση), αλλά ευθύνη απέναντι στο παιδί. Ευθύνη να το διδάξουμε με σκοπό και στόχους, αλλά μέσα απ’ αυτό που αναγνωρίζει κι εκείνο αναγκαίο για τον εαυτό του. Ο επαγγελματίας δάσκαλος-εκπαιδευτής-παιδαγωγός μπορεί να το διακρίνει αυτό. Συχνά επίσης βλέπουμε προγράμματα με παιδαγωγικό σκοπό, αλλά όχι σε ένα συνεχές, αποσπασματικά. Κανείς σχεδόν δεν προβληματίζεται για το πού θέλουμε να πάει το πράγμα; Τι να σου κάνει δηλαδή ένα project τεχνολογίας αν δεν το συνδέσεις και με τη χρήση στη ζωή, με την πραγματικότητα και την καθημερινότητα των παιδιών; Αν δεν κάνεις αξιολόγηση τους δουλειάς σου; Άλλοι πάλι στον αντίποδα, ακουμπάνε χωρίς ευθύνη σε κλισέ τύπου «τί να κάνουμε; είναι μια κοινωνική πραγματικότητα» ή αφοριστικά, όπως «πφφ… διαβολομηχανήματα και εξαρτήσεις, δεν τα θέλω στην τάξη μου, καταστρέφουν τον εγκέφαλο, τη δημιουργικότητα κλπ», ενώ οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι σε μια οξύμωρη λειτουργία τους στην τάξη δεν υλοποιούν δραστηριότητες που να καλλιεργούν την κριτική σκέψη και τη δημιουργία.

Άλλη μια πολύ βολική  θέση  που ακούω συχνά είναι η μη τεχνογνωσία του αντικειμένου. Όλο το βάρος πέφτει στην ειδικότητα. Ωραία λοιπόν δεν είμαι  καθηγητής τεχνολογίας, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν είμαι σε θέση να καταλάβω σε τι βοηθιέται η όποια δεξιότητα καλλιεργεί ένα παιδί όταν ασχολείται μ’ ένα έργο, ή να ορίσω  σε συνεργασία με τον ειδικό το σκοπό και  τη στοχοθεσία του έργου. Αυτά είναι η επαγγελματική και ηθική υποχρέωση του εκπαιδευτικού.

Έχουμε μάθει να μην παίρνουμε την ευθύνη ως πολίτες, ως γονείς κι ακόμη χειρότερα ως δάσκαλοι. Ειδικά οι εκπαιδευτικοί έχουν συνηθίσει να λειτουργούν σε ρόλο εκτελεστικό, δίχως πρωτοβουλία, ευθύνη, αξιολόγηση, επίγνωση και  ρίσκο. Η ευθύνη όμως και η επίγνωση ισχύουν και για εσάς τους γονείς, αλλά με  μια άλλη πραγματιστική διάσταση.

Τι κάνω σαν γονιός όταν πρέπει να επιλέξω πρόγραμμα;

Δεν είμαι ειδικός, δεν μπορώ να γνωρίζω τα πάντα, ούτε είναι λογικό να παρεμβαίνω στη δουλειά του εκπαιδευτικού ή του ειδικού αλλά έχω την ηθική υποχρέωση να με ενδιαφέρει να μάθω τι θα αποκομίσει το παιδί μου απ’ αυτή τη δραστηριότητα. Ίσως δεν ξέρω από τεχνολογία, αλλά είναι πολύ απλό να απευθύνω στον εκπαιδευτή αυτήν την ερώτηση. Και πιστέψτε με ακόμη κι αν δε γνωρίζετε από τεχνολογία θα μπορέσετε να διακρίνετε τον εκπαιδευτή και τον παιδαγωγό ο οποίος έχει πρόταση για το παιδί σας και όχι γενικόλογες  θεωρίες.

Η τεχνολογία είναι έννοια, είναι το μέσον για τη γνώση και την ευχαρίστηση και όχι ο σκοπός. Έτσι ήταν πάντα στην ανθρώπινη ιστορία, έτσι είναι και τώρα. Η επίγνωση αυτής της απλής αλήθειας θα μας κρατήσει σε μια ισορροπία, κυρίως δεν θα χάσουμε τον παιδαγωγικό προσανατολισμό μας και θα αποφύγουμε ακρότητες θεοποίησης ή δαιμονοποίησης της τεχνολογίας.

Θα κλείσω με ένα απόσπασμα από το βιβλίο του ψυχίατρου-παιδοψυχίατρου κ. Κρίτωνα Χριστιανόπουλου “Πώς να μην μεγαλώνετε τα παιδιά σας” :

«Κάθε άτομο στην κοινωνία παίρνει μέρος στη δόμηση του μέλλοντος της κουλτούρας της οποίας αποτελεί κομμάτι ακόμη κι αν αυτή η ευθύνη είναι συλλογική. Το υλικό της (τεχνολογίας) είναι καινούριο μέσον και θα είναι αντίστοιχο με την εφεύρεση της γραφής. Η ανερχόμενη γενιά  ενώνεται μαζικά πλέον στον κόσμο των σημείων»

Ας μείνουμε λοιπόν online (ενεργοί) σ’ αυτό το γίγνεσθαι.